5510 sayılı Kanun’da sigortalı sayılanlar üç grupta ele alınmıştır. 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrası hükmüyle önceden üç ayrı Kanuna tabi olan kişiler bir araya getirilmiştir.
Sigortalı sayılanları ele alan 4 üncü madde, 5510 sayılı Kanun’un en önemli Kısımlarından biridir. Hatta Kanunun bütünü için referans niteliği taşımaktadır. Ancak 5510 sayılı Kanun çıkmadan önceki dönemde 4 üncü maddenin birinci fıkrasının bendleri farklı ifadeler ile anlatılıyordu. (A) bendi SSK’ya (hizmet akdine tabi ile çalışanlar) anlatıyordu. (B) bendi Bağ Kur’a (kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlar) aittir. Son olarak (C) bendi ise Emekli Sandığı’na (memurlar) tabi olanları ifade etmektedir. Bunlar bugün 4a, 4b ve 4c şeklinde ifade ediliyor.
SGK Sigortalı Sayılanlar
Aşağıda gruplandırılmış olarak sıralananlar 5510 sayılı Kanuna göre kısa ve uzun vadeli sigorta kollarının uygulanması bakımından sigortalı sayılmaktadır.
4a – Hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar
4a Kapsamda sigortalı sayılanlara ilişkin hükümler:
- İşçi sendikaları ve konfederasyonları ile sendika şubelerinin başkanlıkları ve yönetim kurullarına seçilenler.
- Bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılan güzel sanat kollarında çalışanlar ile düşünürler ve yazarlar.
- İkili sosyal güvenlik sözleşmesi hükümleri saklı kalmak üzere yabancı uyruklu kişilerden hizmet akdi ile çalışanlar.
- Çiftçi Mallarının Korunması Hakkında Kanuna göre çalıştırılanlar
- Milli Eğitim Bakanlığı tarafından düzenlenen kurslarda usta öğretici olarak çalıştırılanlar.
- Kamu idarelerinde ders ücreti karşılığı görev verilenler.
- Türkiye İş Kurumu tarafından düzenlenen Toplum Yararına Çalışma Programlarından yararlananlar.
- 442 Sayılı Kanunun 74 üncü maddesinin ikinci fıkrası gereğince güvenlik korucusu olarak görevlendirilenler hakkında da uygulanır.
4b- Hizmet akdine bağlı olmaksızın serbest meslek çalışanlar
4b kapsamında sigortalı sayılanlar:
- Ticari kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar.
- Gelir vergisinden muaf olup, esnaf ve sanatkâr siciline kayıtlı olanlar.
- Anonim şirketlerin yönetim kurulu üyesi olan ortakları.
- Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komandite ortakları.
- Diğer şirket ve donatma iştiraklerinin ise tüm ortakları ile tarımsal faaliyette bulunanlar
- Ayrıca, 6132 sayılı At Yarışları Hakkında Kanuna tabi jokey ve antrenörler de bu kapsamdadır.
4c- Kamu idarelerinde kadro ve pozisyonlarda sürekli olarak çalışanlar
4c sigorta kolu aşağıdaki kişileri içerir:
- 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’na göre çalışanlar sgk sigortalı sayılır.
- Kamu idarelerinde hizmet akdi ile sürekli çalışanlar ve sözleşmeli olarak çalışanlar.
- Seçimle veya atama yoluyla kamu idarelerinde göreve gelenlerden memurlar gibi emeklilik hakkı verilenlerden hizmet akdi ile çalışmayanlar.
- Başbakan, Bakanlar, TBMM üyeleri, belediye başkanları, il encümeninin seçimle gelen üyeleri
- Memur sendika ve konfederasyonu ile sendika şubelerinin başkanlıkları ve yönetim kuruluna seçilenlerden aylıksız izne ayrılanlar.
- Harp okulları ile fakülte ve yüksekokullarda, Türk Silahlı Kuvvetleri hesabına okuyan. Veya kendi hesabına okumakta iken askerî öğrenci olanlar ile astsubay meslek yüksekokulları ve astsubay naspedilmek üzere temel askerlik eğitimine tâbi tutulan adaylar.
- Polis Akademisi ile fakülte ve yüksekokullarda, Emniyet Genel Müdürlüğü hesabına okuyanlar. Veya kendi hesabına okumakta iken Emniyet Genel Müdürlüğü hesabına okumaya devam eden öğrenciler ile polis naspedilmek üzere Polis Meslek Eğitim Merkezlerinde polislik eğitimine tabi tutulan adaylar.
- Jandarma ve Sahil Güvenlik Akademisi ile fakülte ve yüksekokullarda Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı nam ve hesabına okuyanlar. Veya kendi hesabına okumakta iken Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı nam ve hesabına okumaya devam edenler ile subay ve astsubay naspedilmek üzere temel askerlik eğitimine tabi tutulan adaylar.
SGK Sigortalı Sayılmayanlar
5510 sayılı Kanun’da bazı kişiler bütünüyle sigortalılık kapsamı dışında kalmaktadır. Bu nedenle 5510 sayılı Kanuna göre, kısa ve uzun vadeli sigorta kolları hükümlerinin uygulanmasında, aşağıdaki kişiler SGK sigortalı sayılmaz.
- İşverenin işyerinde ücretsiz çalışan eşi
- Aynı konutta birlikte yaşayan yaşadıkları konut içinde yapılan işlerde çalışanlar. Bu şarta sadece üçüncü derece dahil bu dereceye kadar hısımlar arasında ve aralarına dışarıdan başka kimse katılmaksızın yaşayanlar dahildir.
- Ev hizmetlerinde çalışanlar. (Kanunun ek 9 uncu maddesinin ikinci fıkrası kapsamında sigortalı olanlar ile ücretle aynı kişi yanında ay içinde 10 gün ve daha fazla süreyle çalışanlar hariç).
- Askerlik hizmetlerini er ve erbaş olarak yapmakta olanlar ile yedek subay okulu öğrencileri.
- Yabancı şırketler tarafından Türkiyede kısa vadeli çalışacak kişiler. Bu şart için uluslararası sosyal güvenlik sözleşmeleri hükümleri saklı kalmalıdır.
- Yabancı bir ülkede kurulu herhangi bir kuruluş tarafından ve o kuruluş adına ve hesabına Türkiye’ye üç ayı geçmemek üzere bir iş için gönderilen ve yabancı ülkede sosyal sigortaya tabi olduğunu belgeleyen kişiler
- Türkiye’de kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan. Yurt dışında ikamet eden ve o ülke sosyal güvenlik mevzuatına tabi olanlar.
- Yüksek okullarda fiilen normal eğitim süreleri içinde yapılan, tatbikî mahiyetteki yapım ve üretim işlerinde çalışan öğrenciler.
- Sağlık hizmet sunucuları tarafından işe alıştırılmakta olan veya rehabilite edilen, hasta veya maluller.
- Kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlar ile devlet memurlarından 18 yaşını doldurmamış olanlar.
SGK Sigortalı Sayılmayanların devamı
- Kamu idarelerinde ve tarım işlerinde veya orman işlerinde hizmet akdi ile süreksiz işlerde çalışanlar. (5510 sayılı Kanunun Ek 5 inci maddesi kapsamında çalışanlar hariç olmak üzere). Tarımda kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan. Tarımsal faaliyette bulunan ve yıllık tarımsal faaliyet gelirlerinden, bu faaliyete ilişkin masraflar düşüldükten sonra kalan tutarın aylık ortalamasının, prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz katından az olduğunu belgeleyenler. Ek olarak 65 yaşını dolduranlardan talepte bulunanlar.
- Kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan gelir vergisinden muaf olup, esnaf ve sanatkâr siciline kayıtlı olanlar. Sadece aylık faaliyet gelirlerinden bu faaliyetine ilişkin masraflar düşüldükten sonra kalan tutarı. Prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz katından az olduğunu belgeleyenler,
- Kamu idarelerinin dış temsilciliklerinde istihdam edilenler. Temsilciliğin bulunduğu ülkede sürekli ikamet izni veya bu devletin vatandaşlığını da haiz bulunan Türk uyruklu sözleşmeli personelden. Ek olarak Bulunduğu ülkenin sosyal güvenlik kurumunda sigortalı olduğunu belgeleyenler ile kamu idarelerinin dış temsilciliklerinde istihdam edilen sözleşmeli personelin uluslararası sosyal güvenlik sözleşmeleri çerçevesinde ve temsilciliğin bulunduğu ülkenin ilgili mevzuatının zorunlu kıldığı hallerde. İşverenleri tarafından bulunulan ülkede sosyal sigorta kapsamında sigortalı yapılanlar.
- Gençlik ve Spor Bakanlığı, Spor Genel Müdürlüğü, Türkiye Futbol Federasyonu, bağımsız spor federasyonları tarafından yapılan her türlü gençlik ve spor faaliyetleri bulunanlar. Ek olarak bu faaliyetlerle ilgili kamp, eğitim ve hazırlık çalışmalarında süreklilik arz etmeyecek şekilde görevlendirilenler.
- Yaşlılık aylığı almaktayken bu aylıkları kesilmeksizin kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlar. (Aylıklarının kesilmesi için istekte bulunanlar hariç).